Cảm nhận vẻ đẹp của ý chí chiến đấu và niềm tin chiến thắng trong bài thơ “Đồng chí” của Chính Hữu

Đổng Khiết là một bài thơ xuất sắc của nhà thơ Trịnh Hựu, đồng thời cũng là một kiệt tác của thơ ca cách mạng Việt Nam thời kỳ kháng chiến chống Pháp. Cảm hứng từ tình đồng chí, tình đồng chí thiêng liêng, tác giả đã khắc họa thành công vẻ đẹp của tinh thần chiến đấu và niềm tin chiến thắng trong bài thơ “Đồng chí” của Trịnh Hữu Công.

Mở đầu bài thơ, Chính Hữu kể lại lai lịch của mình, một trong những cơ sở tạo nên tình đồng chí cao đẹp của những người lính Việt Nam trong giai đoạn đầu của cuộc kháng chiến gian khổ:

“Quê hương tôi là vùng đất nhiễm mặn
Làng tôi đất cằn sỏi đá”

Sinh ra ở một vùng quê có truyền thống thuần nông, họ là những người nông dân trong màu áo quân phục, tiếp bước anh hùng của các nghĩa sĩ năm xưa. Tổ quốc bị kẻ thù xâm chiếm, tổ quốc và nhân dân bị áp bức. “Anh” và “Em”, hai người bạn mới quen, đều xuất thân từ những vùng quê nghèo khó. Hai câu thơ vừa đối lập vừa song hành thể hiện tình cảm của người chiến sĩ. Từ những làng quê nghèo khổ ấy, gặp nhau để chia tay người thân, chia tay làng, chia tay ruộng mía, bờ dâu, bãi cỏ xanh, họ lên đường đi tìm và lấy lại hồn quê. Những khó khăn này dường như không làm lung lay những người lính:

“Anh ấy đôi khi là một người xa lạ với tôi
Đường thiên không gặp
Bắn từng phát, đối đầu
Đêm lạnh chung giường xây tri kỷ”

Họ tham gia cách mạng cũng vì muốn cống hiến cho lý tưởng sống. “Cuộc sống bao gồm cho và chỉ nhận cho chính mình”. Cùng hoài bão, cùng lý tưởng, cùng niềm tin, họ đã sát cánh cùng chiến hào trong chiến tranh… Dường như tình bạn nơi chiến trận cũng bắt nguồn từ những mảnh ghép chung ấy. Lời bài hát dường như nhanh hơn, nhịp điệu nhanh hơn và lời bài hát gần gũi hơn:

“Bên súng kề đầu
Đêm lạnh chung giường thành tri kỷ
Các đồng chí! …”

Với lối điệp ngữ tài tình từng dòng, nhà thơ không chỉ đưa dòng thơ về cuối dòng đầy cảm xúc mà sự ngắt nhịp đột ngột, hơi trầm, âm vang lạ cũng làm cho tình bạn ấy thêm đẹp và cao cả. Bài thơ chỉ có hai chữ nhưng âm điệu lạ tạo nên một nốt nhạc ấm áp thân thương trong lòng người đọc. Giữa muôn vàn nốt nhạc của tình cảm con người, phải chăng tình bạn là cung bậc đẹp đẽ và lý tưởng nhất? Nhịp thở của thơ dường như nhẹ hơn, và hơi thở của thơ cũng nhẹ hơn. Sẽ mãi là phần thơ đẹp nhất của Chính Hữu.

Kỷ niệm lính, kỷ niệm riêng không sao kể hết:

“Cánh đồng tôi đã gửi người bạn thân nhất của mình cho đến khi
Ngôi nhà sẽ không để gió lay”

Bản chất nông dân chất phác của các tân binh thật đáng quý biết bao! Đối với người nông dân, ruộng vườn và nhà cửa là những thứ quý giá nhất. Họ sống trên cánh đồng, lớn lên trong tiếng hát du dương của bà ngoại, lớn lên trong “ngôi nhà không gió lay”. Vậy mà họ vẫn yêu, yêu mảnh đất thân quen, mái nhà thân quen…nhưng…họ đã vượt qua chân trời cái tôi của mình để đến với chân trời của mọi người. Đi trên con đường ấy là đi theo tiếng gọi của trái tim, đi theo tiếng gọi tình yêu của lòng yêu nước. Từ bỏ tất cả, nhưng hình ảnh quê hương vẫn là nỗi nhớ khôn nguôi của mỗi người lính. Dù nghiến răng “mặc kệ” nhưng địa danh quê hương vẫn bao trùm trong lòng buổi gặp gỡ, như muốn ôm trọn vào lòng những kỷ niệm. Không phải liệt kê, cũng không phải là hàng ngang thường gặp trong các bài thơ, nhưng có hai câu thôi cũng đủ làm rung động tâm hồn thi nhân:

“Những người lính rò rỉ nước giếng nguyên bản nhất”

Nỗi nhớ quê hương với những người con lưu lạc đã bồi đắp cho tâm hồn dân tộc một sức sống mãnh liệt hơn. Nhà thơ nhân cách hóa “Giếng nước cây đa” cũng có một nỗi nhớ nhung da diết đối với người lính. Nhưng không nói về những vật vô tri vô giác, tác giả còn sử dụng nghệ thuật hoán dụ để thể hiện nỗi nhớ quê hương của con người, nỗi nhớ con của mẹ, vợ nhớ chồng, tình yêu đôi lứa…

Để lại nỗi nhớ, để lại niềm tiếc thương, để lại quê hương của những chiến sĩ gian khổ:

“Bạn và tôi biết từng ớn lạnh
đổ mồ hôi trán sốt
Áo em rách vai
quần của bạn có một số miếng vá
nụ cười đông cứng
chân trần”

Những câu thơ nghe chậm rãi nhưng ngắt quãng, có lẽ chính những khó khăn, gian khổ, thiếu thốn của người lính đã làm cho nhịp thơ của Trịnh Hựu thêm sâu lắng. Đất nước ta còn nghèo, bộ đội còn thiếu quân trang, quân phục, phải đối mặt với sốt rét, đêm rét… chỉ vài chiếc quần vá, chiếc áo rách, người lính vẫn hiên ngang. Trái tim theo kháng chiến, dẫu với nụ cười lặng lẽ lạnh lùng. Tình bạn chân chính trong chiến đấu càng tỏa sáng trong lúc gian nan, gần mà thật, xa mà thật… Tình cảm ấy lan tỏa trong lòng mọi người lính. đồng chí:

“Cùng nhau uống một ngụm nước, năm thước bẻ đôi
Chung một chiều nắng chiều mưa
Chia sẻ một mẩu tin tức trong nước
bị cô lập trong chiến hào hẹp
chia sẻ sự sống, chia sẻ cái chết

Một nụ cười lạc quan, một niềm tin chiến thắng, một tình cảm chân thành, người bạn duy nhất của cô chỉ thể hiện bằng một nụ cười – biểu tượng của người chiến sĩ trong chiến trận, trong hòa bình và trong công cuộc xây dựng đất nước, Nụ cười. Kiêu hãnh, nụ cười yêu đời, nụ cười lạc quan, đã chiến thắng…

“Rừng nguyên sinh sương mờ đêm nay
Đứng cạnh nhau, chờ ánh sáng đến. “

Nhịp điệu đều đều của Thánh vịnh 2/2/2-2/2/3 cô đọng tất cả vẻ đẹp của người lính. Đó cũng chính là vẻ đẹp tỏa sáng trong gian khổ của người lính. Hơn hết là trái tim người lính ấm áp sưởi ấm tình đồng chí, đồng đội. Đêm sâu, sương đã rơi, đêm đã chìm, còn canh giữ bầu trời Việt Nam. Hình ảnh người lính bỗng đẹp hơn, thơ mộng hơn. Kề vai sát cánh và chuẩn bị chiến đấu. Nhìn vào tính xác thực của cả bài thơ, khổ thơ cuối vẫn trở nên rất thi vị:

“Trăng treo đầu súng”
Ánh trăng gần như gắn liền với người lính:
“Cuộc chiến trong rừng”
Vầng trăng trở thành người bạn tâm giao”

Một hình ảnh thơ mộng, lãng mạn nhưng cũng chân thực, trữ tình. Một sự hòa quyện giữa không gian, thời gian, ánh trăng và những người lính. Hiện thực và ước mơ đan xen, dũng cảm chiến đấu và tình yêu đan xen, làm nên biểu tượng người lính vừa hiện thực, vừa kỳ dị. Lính vào thơ, trữ tình vào cách mạng, thép vào thơ. Sự rung động của cả bài thơ có lẽ là do hình ảnh ánh trăng. Tình đồng chí cũng vậy, nó lan tỏa trong không gian, xoa dịu nỗi nhớ, xua đi cái lạnh của màn đêm. Những người lính dường như cao giọng ca ngợi tình bạn thân thiết. Thật là một hình tượng chiến sĩ thánh thiện, những người lính Cụ Hồ đấu tranh giành độc lập “kề vai sát cánh” trong chiến hào.

Thật vậy, bài thơ là một tình cảm thiêng liêng, một tình yêu lớn, điều vĩ đại nhất của đời người. Gặp nhau trên cùng một con đường cách mạng, tình đồng chí như thắt chặt hơn bằng một sợi dây yêu thương vô hình.

“Đồng chí” đã chạm đến trái tim của nhiều người bởi ngôn ngữ chân thực, hình ảnh lãng mạn và nụ cười tự hào của những người lính. Tình đồng chí ấy có thể còn mãi với Tổ quốc, với Tổ quốc, với thế hệ hôm nay, mai sau và mãi mãi…