Bàn về đọc sách
(Chu Quang Tiềm)

I. Tác giả, tác phẩm.

1. Tác giả: Chu Quang Tiềm.

– Chu Quang Tiềm (1897-1986) là nhà mĩ học, lí luận văn học nổi tiếng Trung Quốc.

2. Tác phẩm:

a. Xuất xứ:

– Bài luận này của Chu Quang Tiềm được trích trong “Danh nhân Trung Quốc bàn về niềm vui nỗi buồn của việc đọc sách”, Bắc Kinh (1995), Trần Đình Sử dịch.

– Văn bản là kết quả của quá trình tích lũy kinh nghiệm, dày công suy nghĩ, là những lời tâm huyết của người đi trước muốn truyền lại cho các thế hệ sau.

b Phương thức biểu đạt: Nghị luận

c. Nội dung: Tầm quan trọng của sách và phương pháp đọc sách hiệu quả.

d. Bố cục: 3 phần

+ Phần 1: Từ đầu…đến…”nhằm phát hiện thế giới mới”: Tầm quan trọng và ý nghĩa của việc đọc sách.

+ Phần 2: Tiếp…đến… “tự tiêu hao lực lượng”: Những khó khăn, thiên hướng sai lệch dễ mắc phải của việc đọc sách trong tình trạng hiện nay.

+ Phần 3: Phần còn lại :Bàn về phương pháp chọn sách và đọc sách.

II. Đọc hiểu văn bản:

1. Xác định tầm quan trọng và ý nghĩa của việc đọc sách.

a. Tầm quan trọng:

– Sách đã cô đúc, ghi chép và lưu truyền mọi tri thức, mọi thành tựu mà loài người đã tìm tòi, tích lũy qua từng thời đại.

– Sách là kho tàng quí báu của di sản tinh thần mà loài người thu lượm, suy ngẫm suốt mấy ngàn năm.

– Những cuốn sách có giá trị được coi là những cột mốc trên con đường phát triển học thuật của nhân loại.

b. Ý nghĩa:

– Đọc sách là con đường quan trọng của học vấn – con đường tích lũy và nâng cao tri thức cho bản thân.

– Coi thường không đọc sách là xóa bỏ quá khứ, lạc hậu, làm cho xã hội thụt lùi.

– Đọc sách là việc làm cần thiết và ý nghĩa vì “Đọc sách là trả món nợ đối với thành quả nhân loại trong quá khứ, là ôn lại kinh nghiệm, tư tưởng của nhân loại tích lũy mấy nghìn năm trong mấy chục năm ngắn ngủi, là một mình hưởng thụ các kiến thức…”

– Mỗi cuốn sách đã tích tụ kinh nghiệm và tư tưởng của cha ông hàng nghìn năm để lại. Đọc sách, lắng nghe và làm theo những lời dạy đó, rút kinh nghiệm và tiếp nối con đường của thế hệ trước là cách đền ơn đáp nghĩa đối với thành quả nhân loại trong quá khứ.

– Đọc sách là có thể chuẩn bị cho cuộc trường chinh vạn dặm trên con đường học vấn, nhằm phát hiện thế giới mới. Tác giả đã so sánh ngầm ẩn ý nghĩa, tác dụng của việc đọc sách giống như “làm được cuộc trường chinh vạn dặm”. Việc đọc sách nhằm nâng cao nhận thức, bồi dưỡng trí tuệ, phát triển tâm hồn, tình cảm… để lớn lên, thành công trong cuộc sống vốn là ý niệm trừu tượng, trở nên cụ thể, dễ hiểu, hấp dẫn.

2. Những khó khăn, thiên hướng sai lệch dễ mắc phải của việc đọc sách trong tình trạng hiện nay.

a. Sách nhiều khiến người ta không chuyên sâu, dễ sa vào lối ăn tươi, nuốt sống:

– Để chứng minh cho cái hại này, tác giả đã so sánh cách đọc sách của người xưa và học giả ngày nay. Đó là đọc kỹ, nghiền ngẫm, đọc ít mà tinh còn hơn đọc nhiều mà rối; còn lối đọc của ngày nay không chỉ vô bổ mà còn lãng phí thời gian công sức, thậm chí còn có hại.

– Cách so sánh đọc sách với ăn uống vô tội vạ đã đem đến cho lời bàn thật trí lí sâu sắc.

b. Sách nhiều khiến người ta khó chọn lựa, dẫn đến lãng phí thời gian và sức lực với những cuốn sách không có ích:

– Để chỉ ra cái hại thứ hai, tác giả đã có so sánh rất đặc biệt – so sánh việc đọc sách với việc đánh trận, làm tự tiêu hao lực lượng của mình. Đây là cách so sánh khá mới mà vẫn quen thuộc và lí thú.

→ Bằng những so sánh cụ thể, xác thực, tác giả vừa chỉ ra những nguy hại do lối đọc sách sai lệch; vừa phân tích, lí giải những nguy hại đó một cách thuyết phục.

3. Bàn về phương pháp chọn sách và đọc sách.

a. Cách chọn sách:

– Chọn cho tinh, không cốt lấy nhiều. Đừng ham quá nhiều mà đọc sơ sài. Chi bằng chọn mấy quyển hay mà đọc cho kỹ.

– Tìm đọc những cuốn sách thật sự có giá trị và có ích cho bản thân. Sách đó trước hết là sách hay, sau đó là phù hợp với mình. Đọc xong có thể vận dụng được

– Chọn sách phải có mục đích, có định hướng rõ ràng, không nhất thời tùy hứng. Nhiều người đọc sách chỉ theo phong trào, đọc cho vui, cho có mác tri thức. Đọc như thế chỉ phí công, uổng sức. Đọc sách phải vì một mục đích nhất định mới kiên trò, nỗ lực, phấn đấu đọc đến khi thành tựu. Đọc không có mục đích chẳng khác gì người đi giữa rừng, chẳng biết đang đi về đâu.

– Chọn sách nên hướng vào hai loại:

+ Kiến thức phổ thông: loại sách cung cấp kiến thức cơ bản, có giá trị bồi dưỡng kiến thức nền tảng.

+ Kiến thức chuyên sâu: loại sách cung cấp kiến thức chuyên ngành, có giá trị định hướng nghề nghiệp và rèn luyện kỹ năng chuyên môn.

b. Phương pháp đọc sách:

– Đọc cho kỹ, đọc đi, đọc lại nhiều lần cho đến thuộc lòng.

– Đọc với sự say mê, ngẫm nghĩ sâu xa, trầm ngâm tích lũy và khẳng định mục đích.

– Đọc có kế hoạch, có hệ thống, không đọc tràn lan.

– Đọc về kiến thức phổ thông và kiến thức chuyên sâu.

– Đọc sách không chỉ là việc tích lũy tri thức mà còn là việc rèn luyện tư cách, chuyện học làm người, rèn đức tính kiên trì, nhẫn nại.

→ Để nêu bật việc đọc sách hời hợt, tác giả so sánh với việc cưỡi ngựa qua chợ như “trọc phú khoe của”… Cách đọc ấy thể hiện phẩm chất tầm thường, thấp kém…

III. Tổng kết:

1. Giá trị nội dung:

– Chu Quang Tiềm trong bài viết đã khẳng định đọc sách là con đường quan trọng để tích lũy, nâng cao học vấn. Từ việc đưa ra những sai lầm trong việc đọc sách, tác giả hướng tới cách đọc sách khoa học, hợp lí cho con người

2. Giá trị nghệ thuật:

– Bài văn nghị luận đã đặt ra và bàn về một vấn đề có ý nghĩa trong đời sống. Luận điểm rõ ràng, thuyết phục. Bố cục bài viết hợp lí, chặt chẽ, các ý được dấn dắt tự nhiên. Lối viết giàu hình ảnh, nhiều so sánh thú vị.

---

Dàn bài phân tích văn văn bản “Bàn về đọc sách”.

I. Mở bài:

– Giới thiệu vài nét cơ bản về Chu Quang Tiềm, một tác giả nổi tiếng của Trung Quốc trên lĩnh vực mĩ học và lí luận văn học

– “Bàn về đọc sách” là một tác phẩm nghị luận xuất sắc của Chu Quang Tiềm đề cập đến một vấn đề thiết yếu và quan trọng để phát triển con người: Đọc sách.

II. Thân bài

1. Tầm quan trọng và ý nghĩa của việc đọc sách.

– Học vấn là thành quả tích lũy lâu dài của nhân loại. Sách chính là kho tàng lưu giữ những thành quả đã tích lũy đó. Đọc sách là con đường quan trọng của học vấn

– Mỗi quyển sách có giá trị là một cột mốc trên con đường phát triển học thuật => Sách có ý nghĩa quan trọng trên con đường phát triển của nhân loại

– Đọc sách là trả nợ quá khứ, là ôn lại kinh nghiệm của lòai người, là hưởng thụ kiến thức, lời dạy tâm huyết của quá khứ

– Đọc sách là con đường tích lũy, nâng cao vốn tri thức, là sự chuẩn bị cho con đường chinh phục học vấn kéo dài hàng vạn dặm

→ Sử dụng lập luận hợp lý, thấu tình đạt lí, kín kẽ sâu sắc. Đọc sách là để nâng cao nhận thức, bồi bổ trí tuệ, phát triển tâm hồn, tình cảm, rèn giũa hành động.

2. Những khó khăn trong việc đọc sách.

– Sách nhiều khiến người ta không chuyên sâu:

+ Ngày trước sách ít, “có người đọc đến bạc đầu mới hết một quyển kinh” nhưng đọc nghiền ngẫm nên đã thấm vào xương tủy

+ Ngày nay, những học giả trẻ đọc nhiều sách nhưng chỉ “lướt qua”, như vậy chỉ là “hư danh nông cạn”

→ Sử dụng hình ảnh đối sánh xác đáng: sách nhiều khiến người đọc lướt qua, hời hợt không chuyên sâu, dễ sa vào lối “ăn tươi nuốt sống”.

– Sách nhiều khiến người đọc lạc hướng:

+ Trước một số lượng lớn sách sẽ khiến con người “tham nhiều mà không thực chất”, không phân biệt được những “tác phẩm cơ bản đích thực” với “những cuốn sách “vô thưởng vô phạt”

→ Nhấn mạnh việc sách nhiều có thể khiến chọn lầm chọn sai lãng phí thời gian và sức lực. Thậm chí chọn phải sách độc hại.

3. Phương pháp đọc sách hiệu quả

– Cách chọn sách:

+ Chọn cho tinh

+ Không xem thường đọc sách thường thức, sách ở lĩnh vực gần gũi, kế cận với chuyên môn của mình

– Cách đọc sách:

+ Đọc cho kĩ

+ Không đọc lướt qua, vừa đọc vừa suy nghĩ.

+ Không đọc tràn lan mà cần đọc có kế hoạch và có hệ thống.

– Đọc sách: rèn luyện tính cách, học làm người.

→ So sánh, kết hợp phân tích lí lẽ , liên hệ.

III. Kết bài:

– Khái quát lại giá trị nghệ thuật và nội dung của Bàn về đọc sách

– Bài viết là một kim chỉ nam cho những người mong muốn đọc sách, muốn tiến xa trên con đường học vấn. Thông điệp mang giá trị thời đại.

---

Phân tích “Bàn về đọc sách” của Chu Quang Tiềm

Bài viết “Bàn về đọc sách” của tác giả Chu Quang Tiềm, một nhà lí luận, phê bình xuất sắc của Trung Quốc, được in trong “Danh nhân Trung Quốc bàn về niềm vui, nỗi buồn của việc đọc sách”. Văn bản là kết quả của quá trình tích lũy kinh nghiệm, dày công suy nghĩ, là những lời tâm huyết của người đi trước muốn truyền lại cho các thế hệ sau.

Tác giả đã nêu lên 3 luận điểm cơ bản: mục đích của việc đọc sách, cái khó của việc đọc sách, phương pháp đọc sách. Hai đoạn văn đầu nói về mục đích của việc đọc sách: “Học vấn không chỉ là chuyên đọc sách, nhưng đọc sách rốt cuộc là một con đường quan trọng của học vấn”. Học vấn là vốn kiến thức tích lũy được; người có học vấn là người giàu chữ nghĩa, học rộng, biết nhiều, cái vốn trí tuệ giàu có để làm ăn, để thi thố, để hiến dâng và phục vụ. Có nhiều cách để có học vấn, nhưng Chu Quang Tiềm đã khẳng định “đọc sách rốt cuộc là một con đường quan trọng của học vấn”.

Đầu tiên, ông đưa ra vấn đề: Sách là gì? Và chính ông cũng lí giải: Sách là “kho tàng quý báu của di sản tinh thần nhân loại” đã được “ghi chép mà lưu truyền lại”. Sách là “những cột mốc trên con đường tiến hóa học thuật”.

Tiếp đến, ông lại đặt vấn đề: Tại sao phải đọc sách? Để xây dựng nên một sự nghiệp lẫy lừng có thi sĩ đời Đường đã “độc thư phá vạn quyển”.  Chu Quang Tiềm có một cách nói khá hay về mục đích của việc đọc sách. Đọc sách để “làm điểm xuất phát” để vươn lên, tiến lên từ văn hóa học thuật. Không biết đọc sách có nghĩa là “xóa bỏ hết” thành tựu văn hóa của quá khứ, chẳng khác nào “đi giật lùi, làm kẻ lạc hậu’‘. Đọc sách là để kế thừa tri thức nhân loại. Đọc sách là để “trả món nợ chung”, là để “ôn lại” những thành tựu, những kinh nghiệm, tư tưởng của nhân loại trong mấy nghìn năm. Đọc sách là để “thu nhận” và “hưởng thụ” những kiến thức, lời dạy của người xưa, để tự vũ trang cho mình một tầm cao trí tuệ, một bề dày học vấn, có thể “làm cuộc trường chinh vạn dặm trên con đường học vấn, đi phát hiện thế giới mới”.

Cái khó của việc đọc sách là luận điểm thứ hai mà tác giả nói đến trong đoạn văn thứ 3 bài “Bàn về đọc sách”. Sách ngày một nhiều, đầy ắp trong các cửa hàng, chất cao trong các thư viện, vì thế người đọc sách thường đứng trước 2 cái khó (cái hại).

Một là sách nhiều khiến người ta không chuyên sâu. Ngày xưa có người đọc đến bạc đầu mới đọc hết một quyển kinh (tứ thư, ngũ kinh), họ đã “miệng đọc, tâm ghi, nghiền ngẫm đến thuộc lòng, thấm vào xương tủy, biến thành một nguồn động lực tinh thần, cả đời dùng mãi không cạn”. Chu Quang Tiềm châm biếm một “học giả trẻ” khoe đọc hàng vạn cuốn sách; cách đọc “liếc qua” tuy nhiều mà “lưu tâm” thì rất ít, “hư danh nông cạn” khác nào “ăn sống nuốt tươi”…

Thứ hai, sách nhiều dễ khiến người đọc lạc hướng. Trước hàng biển sách, hàng núi sách, nhiều người vì “tham nhiều mà không vụ thực chất”, không phân biệt được “những tác phẩm cơ bản đích thực” với những “cuốn sách vô thưởng vô phạt”, học vấn chẳng được nâng cao, tâm hồn chẳng được bồi đắp, trái lại chỉ “lãng phí thời gian và sức lực”. Tác giả đưa ra một so sánh, với chuyện đọc sách, làm học vấn chỉ “đá bên đông, đấm bên tây”, “tự tiêu hao lực lượng”, mà không biết “đánh vào thành trì kiên cố, đánh bại quân địch tinh nhuệ, chiếm cứ mặt trận xung yếu”. Qua đó, ta càng thấy rõ, đọc sách để làm học vấn, đọc sách để tự học thật không dễ.

Ba đoạn văn cuối bài, tác giả nêu lên phương pháp đọc sách. “Đọc sách không cần nhiều, quan trọng nhất là phải chọn cho tinh, đọc cho kĩ”. Chỉ đọc “lướt qua” 10 quyển sách thì không bằng “đọc mười lần” mỗi quyển sách. Đọc 10 quyển sách “không quan trọng” thì chẳng bằng đọc 1 quyển sách “thật sự có giá trị”. Một câu thơ của cổ nhân được nhắc lại rất ý vị, thấm thía:

“Sách cũ trăm lần xem chẳng chán,
Thuộc lòng, ngâm kĩ một mình hay”.

Đọc nhiều chưa hẳn là “vinh dự” đọc ít cũng không phải là “xấu hổ”. Phải “đọc kĩ”, tập thành nếp “suy nghĩ sâu xa, trầm ngâm tích lũy, tưởng tượng tự do đến mức làm đổi thay khí chất”. Chu Quang Tiềm đưa ra so sánh “cưỡi ngựa đi qua chợ…”, “kẻ trọc phú khoe của” để châm biếm những kẻ “đọc nhiều mà không chịu nghĩ sâu”, thể hiện “phẩm chất tầm thường, thấp kém”.

Sách đọc có thể chia thành mấy loại, một loại là thường thức, một loại đọc để làm học vấn chuyên sâu. Loại sách thường thức thì ai cũng phải biết. Các bài học ở trung học và năm đầu đại học, nếu người học chăm chỉ học tập thì cũng đủ dùng. Đọc thuộc giáo trình “chẳng có lợi gì”, mỗi môn cần phải “chọn kĩ từ 3 đến 5 quyển xem cho kĩ”. Nếu thiếu lựa chọn hoặc đọc qua loa thì người đọc sách sẽ ”không thu nhận được lợi ích thực sự”.

Sách thường thức “không chỉ cần cho công dân thế giới hiện tại” mà đối với các nhà học giả chuyên môn “cũng không thể thiếu được”. Phải chuyên sâu, uyên bác. Trên đời không có học vấn nào là cô lập, không có liên hệ kế cận, vì thế trong quá trình học tâp, nghiên cứu “không thể tách rời”. Các bộ môn, các chuyên ngành như: văn, sử, triết, ngoại giao, quân sự, chính trị… đều có “quan hệ” đến nhau. Nếu không biết đến các học vấn liên quan thì “giống như con chuột chui vào sừng trâu, càng chui sâu càng hẹp, không tìm ra lối thoát”. Tác giả nêu lên phương châm trong học vấn: “không biết thông thì không thể chuyên, không biết rộng thì không thể nắm gọn phải biết rộng rồi sau mới nắm chắc”. Người có thành tựu lớn trong một lĩnh vực học vấn nào “đều phải có cơ sở sâu sắc của nhiều môn học vấn khác”. Đó là chuyên sâu và uyên bác trong học vấn.

Vấn đề “Bàn về đọc sách” không có gì là mới. Đã có nhiều nhà khoa học, nhà văn, nhà thơ… nói về đọc sách và kinh nghiệm đọc sách. Nhưng cách viết nhẹ nhàng, lí lẽ xác đáng, cách lập luận chặt chẽ của Chu Quang Tiềm có sức thuyết phục sâu sắc. Biết cách đọc sách để xây dựng học vấn là những ý kiến gợi mở cách đọc sách, cách tự học, cách suy nghĩ cho mỗi chúng ta. Đó là bài học, là lời khuyên chí lí, chân thành. Một nét đặc sắc trong bài Bàn về đọc sách, tác giả đã sử dụng khá hóm hỉnh một số so sánh khi nói về phương pháp đọc sách, làm cho lí lẽ thêm phần gợi cảm, thấm thía.

Nghị luận: Việc đọc rất quan trọng. Nếu bạn đọc sách đúng cách, cả thế giới sẽ mở ra cho bạn (Barack Obama)