Vẻ đẹp của con người và thiên nhiên trong bài thơ “Nhật ký trong tù” của Hồ Chí Minh
1. Mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên.
Xét về mối quan hệ giữa con người với tự nhiên, quan niệm thẩm mỹ của văn học trung đại lấy tự nhiên làm trung tâm, luôn đặt tự nhiên trong mối quan hệ giữa chủ thể và con người. Con người là một tiểu vũ trụ của đại ngàn núi sông. Vai trò của bức chân dung chỉ đơn giản là để tôn vinh sự bao la và hùng vĩ của thiên nhiên.
Theo bóng người lái từng bước qua Đèo Ngang
Nhà máy Chenshi, Ye Chenhua
Ngồi xổm dưới núi, trải qua một vài chú,
Vài thị trường bất động sản ven sông lẻ tẻ.
(Qua ngã tư – Bà Huyện Thanh Quan)
Trong thơ Hồ Chí Minh, trong bài thơ “Mộ”, con người là trung tâm của mối quan hệ ấy. Linh hồn của bài thơ được lấy từ những hình ảnh con người bình dị trong cuộc sống. Không chỉ vậy, ẩn sau hình ảnh đất trời trong bài thơ Mộ, ta còn thấp thoáng hình ảnh người lính bị bắt vượt qua đau thương trên đường dẫn giải, phấn chấn tinh thần, hòa cùng thiên nhiên trong buổi chiều tà.
mộ
Đánh vần:
Tinh túy của rừng, trái cây của sự phong phú,
Cô vênh váo ngang trời;
Cô thôn nữ bị ma bao phủ,
Bao bì của ma, rất nhiều màu hồng.
Dịch thơ:
đêm
Chim mỏi tìm nơi ngủ trong rừng,
Mây bay nhẹ trên trời;
Shan Meizi xay ngô trong bóng tối,
Khi mài xong, Lò than phát sáng màu hồng.
Có hai hình ảnh trong bài thơ này. Một khung cảnh thiên nhiên lúc chiều tà với hình ảnh chú chim mỏi mòn tìm tổ và một đám mây đơn độc lững thững trôi trên bầu trời chiều. Một hình ảnh bình dị của một người làm việc chăm chỉ nhưng trông vẫn thoải mái. Đọc hai dòng cuối bài thơ, dường như không gian như thu nhỏ lại, con người như lạc vào màn đêm dày đặc. Nhưng không phải vậy, hình ảnh cô gái chuẩn bị bắp cho buổi tối, chiếc cối quay mãi, quay mãi cho đến khi dừng lại, “vân hồng” – lò đang rực sáng. Nhà thơ Hoàng Trung Thông khi nhận xét về địa danh này đã viết: “Dùng một chữ hồng, Bác Hồ đã thắp sáng cả bài thơ, làm mất đi vẻ mệt mỏi, uể oải, vật vã, nặng nề của ba câu đầu miêu tả, thắp sáng một chàng trai trẻ Cô gái có khuôn mặt được mài từ ngô đen.”
Đến đây, hình ảnh mây trời nhường chỗ cho hình ảnh cuộc sống thân mật, ấm áp trên mặt đất. Hình ảnh xuất hiện ở trung tâm bài thơ lúc này là hình ảnh người thiếu nữ thôn quê bên bếp lửa của gia đình.
Cũng trong khung cảnh ấy, năm xưa Bà Huyện Thanh Quan làm thơ với một nỗi niềm cảm động, nghĩ về mình “dừng chân trời/ Một tình ta đã thuộc về”. Hồ Chí Minh còn vượt xa hơn thế, và nếu người viết Nhật ký trong tù có nói đến điều đó thì ai cũng biết. Nhưng không phải vậy, Bác gần như quên đi nỗi đau tột cùng của mình, Bác ôm từng con chim trên trời, từng đám mây bay qua một cách trìu mến, cùng cộng hưởng và chia sẻ với gió mưa, nắng mưa của người dân thường. Đó là những điều Bác thường không làm’ t biết. Qua đó ta thấy, trong Nhật kí trong tù nói chung, đặc biệt là Nhật kí trong mộ, trong mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên, con người là chủ thể, con người là trung tâm của hai tầng lớp nhân vật trong tác phẩm. Mạng sống.
Tiếp cận với những bài thơ sau: Tàu Lộ (đi đường), Tào Giai (sắp đi)… ta sẽ thấy con người là trung tâm của mối quan hệ giữa ta với thiên nhiên.
Đặc điểm nổi bật của thơ cổ điển Trung Quốc và Việt Nam là cái nhìn “vũ trụ” về con người và cuộc đời. Con người luôn ở trong một mối quan hệ cụ thể. Trong các mối quan hệ đó, nổi bật là mối quan hệ hài hòa, cộng hưởng giữa thiên nhiên, con người với cây cối, núi non, sông nước, đất trời. Vì vậy, khi tinh thần mạnh mẽ, chọc trời, đạp đất, khuấy nước; khi kêu than thì hỏi trời, hỏi Đấng Tạo Hóa; trong trường hợp này, thì gửi tâm niệm sang kiếp sau. Lối tư duy này trừu tượng hóa hiện thực lịch sử và xã hội cụ thể và lấp đầy hình ảnh tự nhiên bằng ý nghĩa tượng trưng sâu sắc. Trong các bài thơ chữ Hán của Hồ Chí Minh vẫn lưu giữ lối tư duy này. Chính điều đó đã làm nên nhân cách của một nhà hiền triết phương Đông cho Hồ Chí Minh. Hồ Chí Minh ngoài việc kế thừa quá khứ và mở ra tương lai, còn mang những nét mới. Trong mối quan hệ với tự nhiên, con người không dừng lại ở sự cộng hưởng hài hòa với tự nhiên mà tiến lên phía trước, con người là chủ thể, con người có ý nghĩa gần như quyết định để cải tạo tự nhiên. Đây chính là nét hiện đại mà thơ Hồ Chí Minh mang lại cho cuộc sống.
2. Thép Trong Nhật Ký Trong Tù.
Trong mấy trang cuối của tập thơ “Nhật ký trong tù”, Hồ Chí Minh viết “Cảm thương Khan Tien Gyal” như sau:
Đánh vần:
Thơ xưa yêu cảnh đẹp thiên nhiên mỹ miều,
Sơn Thủy Yên Tuyết Nguyệt Hoa;
Trung tâm sát hạch hiện đại và thiết thực,
Thơ yếu thế trong các xã hội tự nguyện.
Dịch thơ:
Sự hiểu biết của “Tian Shao Jia”
Những bài thơ xưa đã từng yêu thiên nhiên tươi đẹp
Mây, gió, trăng, hoa, tuyết, núi, sông;
Bây giờ nên có thép trong thơ,
Nhà thơ cũng phải biết xung phong.
Đoạn thơ trên thể hiện quan điểm của Bác Hồ về hai vấn đề: tình cảm thiên nhiên trong thơ và quan điểm của người cầm bút trong thời đại mới. Theo ông, cái mới cần có trong thơ thời đại là tinh thần chiến đấu, tinh thần cách mạng, chất “thép”. Sau này ông nói: “Văn hóa nghệ thuật cũng là một mặt trận, các ngươi chính là chiến sĩ mặt trận.”
Ở đây chúng ta hiểu thép từ hai khía cạnh. Trước hết, từ phía người viết, phải có ý thức dùng ngòi bút đấu tranh chính trị vì lợi ích, vì lợi ích. Thứ hai là từ nhân vật trữ tình trong bài thơ, đó là ý chí, lòng quả cảm, dũng cảm vượt qua hiểm nguy, hoàn cảnh của những con người vĩ đại. Trong bài viết này, chúng tôi có xu hướng nghiên cứu tinh thần thép từ góc nhìn của nhân vật trữ tình trong thơ. Chúng tôi chọn hai tác phẩm sau để hiểu rõ hơn về tinh thần thép trong Nhật ký trong tù.
Tổng quan về nhà tù Tianbao
Đánh vần:
Năm mươi ba thẩm phán của Nhật Bản,
Thấp đến cuối cùng, làm hỏng hài kịch;
Để phá hủy hoàn toàn khu vườn không có người ở,
Thượng tế Tập Cận Bình trị vì triều đại tương lai.
Dịch thơ:
Khi cuốc năm mươi ba cột số,
Ướt quần áo, mũ nón, giày hỏng;
Cả đêm không chỗ ngủ,
Ngồi trong nhà vệ sinh, chờ trời sáng.
Bài thơ nói về việc người chú bị đưa đến nhà tù Tianbao. Hôm ấy, anh phải cuốc bộ năm mươi ba cây số, quần áo ướt sũng, giày rách, không có chỗ ngủ, chỉ có một chỗ để kê chân: hố xí. Bài thơ này có bốn câu, ba câu rưỡi nói về những gì đã xảy ra trong ngày. Dừng lại ở đây, chưa thể gọi là một bài thơ hay. Phải đến ba chữ “đợi mai” (đợi chàng trai trẻ) mới thực sự nên thơ. Vì một tâm hồn lạc quan, sống trong hạnh phúc của ngày mai. Mọi người không cảm thấy bi quan và chán nản vì họ đang gặp nguy hiểm. Dù thân phận tù đày, nhưng chắp cánh ước mơ bay vút trên bầu trời tự do. Niềm tin, lý tưởng về ngày mai được đặt lên trên thực tại nhơ nhớp đen tối. Vẻ đẹp của nhân cách thể hiện ở ý chí đó, tinh thần đó.
Người đọc cũng sẽ cảm nhận được vẻ đẹp của tinh thần thép như thép trong các tác phẩm: Bán Đường Lên Tháp Thuyền Trưởng (đi thuyền đến Weng Ning nửa chừng), Tu Tu (tự học), Vương Nam Ninh (đi Nam Ninh) ), Vạn Thung Mê Thành (nghe tiếng xay lúa)…
Không chỉ ý chí, mà ý chí vượt qua hoàn cảnh mới là thép. Chất thép còn thể hiện trong áng văn trữ tình, bản chất người chiến sĩ thể hiện trong hình tượng thi nhân. Bài thơ Ngắm trăng là một ví dụ điển hình.
Đánh vần:
Không có hoa và không có diệc trong địa ngục,
Thử nghiệm cho mức lương thấp?
Hướng trước khán minh nguyệt,
Nguyệt tham gia cổ vũ khán giả.
Dịch thơ:
Trong tù không rượu không hoa,
Cảnh đẹp đêm nay khó có thể thờ ơ;
mọi người nhìn mặt trăng chiếu qua cửa sổ
Trăng nhòm nhà thơ nhìn ra cửa.
Không gian ngục tù đầy ánh trăng, nhưng tiếc là không có hoa và rượu để hoàn thành cảm hứng. Người tù nhìn trăng qua khe cửa ngục, trăng như có hồn “trăng nhìn thi nhân qua khe cửa”. Quá nhiều cho toàn bộ công việc. Vậy thép ở đâu? Nếu người đọc chỉ ở bên ngoài văn bản, sẽ không có bất kỳ tham chiếu nào đến hình ảnh của những người lính hay thép. Đặt các nhân vật trong xiềng xích, muỗi, rệp, ghẻ, đói, lạnh… Nhưng người ta vẫn thả hồn bay lên cung trăng, hồn thơ lại bay bổng. Ngón giữa thép: nhàn nhã và mãn nguyện, hoàn toàn chịu đựng gian khổ. Dù gian khổ, khó khăn đến mấy vẫn không níu được hồn thơ. Thép ở đó!
Như Nguyễn Đăng Mạnh đã nói: “…phong thái ung dung của nhân vật trữ tình trước thiên nhiên thực chất là nét sắt đá, cách mạng của thơ Hồ Chí Minh, theo nghĩa chặt chẽ, chính xác của khái niệm”.