Bài thơ “Tư phục, tư hổ… Đảo sơn đảo hải” (Ruan Keyan)

Tư tưởng “Đất nước của nhân dân” trước hết được thể hiện qua lòng biết ơn sâu sắc của nhà thơ đối với những người đã “góp” tuổi đời, tuổi tác, tên tuổi, số phận của mình, làm nên địa danh, thắng cảnh. Những địa danh, danh lam thắng cảnh ấy gắn liền với cuộc đời, số phận, tính cách của con người:

“Vợ nhớ chồng cũng góp nước núi Vọng Phu
Đôi uyên ương đóng góp cho đảo Tongmai
Đi qua móng guốc của thánh Joan, đầm phá Yubaitang
Chín mươi chín con voi góp đất tổ Hùng Vương
Con rồng ngủ trong dòng sông xanh thẫm
Học sinh nghèo đóng góp cho đất nước, nhưng Shan Peng không mạnh
Cóc và gà cùng nhau làm nên thắng cảnh Hạ Long
Ai góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm…”

Đầu tiên ta thấy nhà thơ đã sử dụng nghệ thuật liệt kê địa danh, sử dụng động từ “góp” để miêu tả hình ảnh con người biến thành cảnh đẹp. Những danh lam thắng cảnh ấy được nhà thơ liệt kê lần lượt từ bắc chí nam, đâu đâu cũng có bóng dáng.

Phía Bắc cảnh vật hiện ra với núi Vọng Phu, hòn Trống Mái tượng trưng cho vẻ đẹp của tình yêu thủy chung, bền vững. Hòn Vọng Phu vẫn còn ở Lạng Sơn, nơi gắn liền với câu chuyện nàng Tô Thị bồng con chờ chồng bị hóa đá. Tương truyền rằng Hòn Trống Mái thuộc thành phố Sầm Sơn, tỉnh Thanh Hóa do một đôi trai gái yêu nhau hóa thân. Thời gian trôi qua, vẻ đẹp của lòng trung thành là bất diệt.

Đây cũng là nét đẹp của người anh hùng làng Gióng, nơi có “ao” hình móng ngựa mọc dưới chân núi Sóc Sơn (Hà Nội). Đó là cụm đỉnh “Chín mươi chín con voi” hùng vĩ bao quanh núi Hi Cương (Phú Thọ) nơi có chùa Hồng Kông. Đó là “con cóc và con gà của đất mẹ, góp phần làm nên cảnh quan của Vịnh Hạ Long”. Tất cả như nhắc nhở chúng ta về truyền thống giết giặc giữ nước, công cuộc xây dựng và dựng nước của tổ tiên.

Vào miền Trung, nhà thơ đưa ta về với vùng đất nghĩa rộng, chiêm ngưỡng “núi Đàn, núi Nghiên” của một học trò nghèo dựng nên. Đó là biểu tượng cho truyền thống hiếu học của nhân dân và đã đóng góp biết bao tên tuổi cho đất nước.

Phía Nam, vùng danh lam thắng cảnh là dòng sông Cửu Long hiền hòa, xinh đẹp: “Rồng giữa dòng xanh thẳm nằm im”. Những con người hiền lành, chăm chỉ đã góp phần làm nên “những tên xã, tên làng mỗi lần di cư”. Đó là “Ông Đốc, ông Trạng, bà Đen, bà Điểm”.

Bốn khổ thơ cuối nâng chất thơ lên ​​tầm phổ quát: hiện thân của nhân dân dưới bóng nhà nước. Nhân dân là người tạo ra sự sống, gọi tên sự sống, in dấu sự sống lên từng ngọn núi, từng ngõ ngách của Tổ quốc:

“Bất cứ nơi nào trên cánh đồng và đồi
không hình hài, không ham muốn, không lối sống
Ồ!Vương quốc bốn nghìn năm, đi đâu cũng thấy
Đời đã đổi núi đổi sông”

Hai câu đầu khẳng định dáng người trong không gian dân tộc “khắp nương rẫy”. Bóng dáng của người không chỉ làm đẹp thêm đất nước mà còn mang theo “một tâm nguyện, một nếp sống của tiền nhân”. Nghĩa là con người không chỉ góp phần làm đẹp cảnh vật, mà còn góp phần tạo nên những giá trị tinh thần, phong tục, tập quán, truyền thống văn hóa mai sau được lưu giữ.

Hương thơ hai câu cuối tăng dần, kết thúc bằng câu minh triết: “Sinh ra để lật núi sông ta”. “Sông núi ta” có được là nhờ sự đóng góp của các kiếp hóa thân. Những gì mọi người đóng góp không chỉ là tuổi và tên, mà còn là cuộc đời và số phận. Lời thơ giản dị mà sâu sắc khiến ta hình dung đất nước này thật gần gũi, thân quen.

Bài thơ có kết cấu cô đọng, phong cách tự do tự nhiên. Các câu thơ được mở rộng, kéo dài, biến tấu linh hoạt khiến đoạn văn cúng đầy cảm xúc, có sức khái quát cao. Trong luật đất, bao giờ nhà thơ cũng viết hoa chữ quê để tỏ lòng thành kính thiêng liêng. Động từ “đóng góp” được lặp đi lặp lại nhiều lần. Tất cả tạo nên một bài thơ tuyệt đẹp về đất nước này.

Paul-top-sky từng nói: “Niềm vui của nhà thơ chân chính là niềm vui của kẻ mở đường cho cái đẹp.” Phải chăng Nguyễn Khoa Điềm đã tìm thấy niềm vui ấy khi mở đường cho cái đẹp của tư tưởng về một “nhà nước nhân dân”.